Cümə günü ABŞ prezidenti Donald Tramp əcnəbi mütəxəssislərə verilən H-1B işçi vizası üçün 100 min dollarlıq rüsumu təsdiqləyib. Bu viza əsasən İT, mühəndislik və təbiət elmləri sahəsində çalışanlar üçün nəzərdə tutulur. Sənəddə qeyd olunur ki, son 20 ildə bu sahələrdə əcnəbi işçilərin sayı 1,2 milyondan 2,5 milyona yüksəlib. Bu müddətdə sahədə iş yerlərinin ümumi artımı 44,5% təşkil edib. ABŞ universitetlərinin məzunları isə uyğun iş tapmaqda çətinlik çəkir. Hakimiyyət bunu H-1B vizalarının “sui-istifadəsi” ilə izah edir.
Panika və bazar reaksiyası
Qərar elan olunar-olunmaz böyük şirkətlər hərəkətə keçib. Amazon, Microsoft, Google, Tesla və Goldman Sachs əməkdaşlarına məktub göndərərək ölkədən çıxmamağı və ya 21 sentyabra qədər təcili ABŞ-a qayıtmağı tövsiyə edib. San-Fransisko–Dubay reysi ilə uçan bəzi sərnişinlər hətta təyyarədən enməyi tələb ediblər.
Fond bazarında da ciddi reaksiya baş verib. İnvestorlar şirkətlərin xərclərinin artacağından və mənfəətin azalacağından ehtiyat edir. Xüsusilə Hindistan iqtisadiyyatı risk altındadır. Hindistanın İT sektoru gəlirinin 57%-ni ABŞ-dan əldə edir. Ötən il verilən bütün H-1B vizalarının 71%-i hindistanlıların payına düşüb (150 mindən çox viza). Müqayisə üçün, rusiyalılar cəmi 283 viza alıb. Trampın qərarından sonra Hindistanın iri İT şirkətlərinin dəyəri 3% azalıb, Nifty 50 indeksi isə 0,2% geriləyib.
Əvvəlcə ticarət naziri Howard Lutnik bildirmişdi ki, rüsum hər il tutulacaq. Amma Ağ Ev sonradan açıqlama verərək bunun yalnız birdəfəlik tətbiq olunacağını bildirdi.
H-1B vizası nədir?
H-1B vizası ABŞ-da çatışmayan yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin işə götürülməsi üçün nəzərdə tutulub. İllik limit 85 min vizadır. Çoxlu sayda müraciət olduğundan işəgötürənlər USCIS-ə ərizə təqdim edir və nəticədə lotereya keçirilir. Viza adətən üç il qüvvədə qalır və altı ilə qədər uzadıla bilər.
Yeni rüsum kimə şamil olunur?
USCIS və Ağ Ev izah edib ki, yeni rüsum yalnız 21 sentyabr 2025-dən sonra verilən yeni müraciətlərə şamil olunur. Artıq mövcud vizalar və onların uzadılması bu qaydadan təsirlənməyəcək. H-1B vizası qüvvədə olan şəxslər ABŞ-a sərbəst daxil ola və çıxa biləcəklər.
Əvvəllər viza almaq üçün xərclər nadir hallarda 5 min dolları keçirdi. İndi isə 100 min dollarlıq rüsum misli görünməmiş artımdır.
Tənqidlər
H-1B proqramı uzun illərdir müzakirə mövzusudur. Sol siyasətçilər deyirlər ki, şirkətlər bu proqramdan əcnəbiləri ucuz işçi qüvvəsi kimi istifadə etmək üçün yararlanır. Sağçılar isə hesab edir ki, vizalar amerikalıların işini əlindən alır. Yeni rüsumun qalması halında ABŞ-a gəlmək istəyən mütəxəssislərin yolu kəsilmiş olacaq. Qeyd edək ki, H-1B vizası ilə ABŞ-a gələnlər arasında Elon Musk və Melania Trump da olub.
Hüquqşünasların və iqtisadçıların mövqeyi
Mütəxəssislər hesab edir ki, Trampın qərarı məhkəmə iddiaları ilə üzləşəcək və Konqresin müqaviməti ilə qarşılaşacaq. ABŞ prezidenti Co Bayden dövründə USCIS-də baş müşavir işləmiş Daq Rənd bildirib ki, məhkəmə bu qərarı “demək olar ki, mütləq” ləğv edəcək.
İqtisadçılar arasında fikir ayrılığı var. Bəziləri düşünür ki, rüsum amerikalı işçilərə fayda gətirəcək, çünki şirkətlər xarici işçi cəlb etməyə həvəsli olmayacaq. Digərləri isə xəbərdarlıq edir: belə baryerlər istedadlı insanların ABŞ-a axınını azaldacaq, innovasiyaları zəiflədəcək və investisiyaları azaldacaq. Bu isə uzunmüddətli dövrdə bazara və şirkətlərin rəqabət gücünə zərər verə bilər.
The Wall Street Journal-ın istinad etdiyi 2023-cü il araşdırmasına görə, H-1B məhdudlaşdırıldıqda ABŞ korporasiyaları yüksək texnoloji işləri xaricə daşımağa meylli olur. Ağ Ev isə Trampın qərarını dəstəkləyərkən 2017-ci ildə aparılmış bir araşdırmaya istinad edib. Həmin araşdırmada deyilirdi ki, 1990-cı illərdə əcnəbilərin çoxalması amerikalı İT mütəxəssislərin maaş artımını ləngidib. Amma eyni tədqiqatda başqa nəticə də vardı: ümumilikdə İT sektoru inkişaf edib və amerikalılar innovasiya və səmərəlilikdən faydalanıblar.
