1994-cü ildə o, Uolt-Stritdəki yüksək maaşlı işini tərk etdi, 2018-ci ildə dünyanın ən varlı adamı oldu və bu titulu dörd il qoruyub saxladı. Əgər indi gözünüzün önündə telefon, planşet və ya kompüterin ekranı varsa, bu, müəyyən mənada Ceff Bezosun sayəsindədir. O, kitab dünyasını dəyişdi, elmi-fantastik filmdən qadcetləri gerçəkləşdirdi və qlobal onlayn alış-veriş və əyləncə mərkəzi yaratdı. Mübaliğəsiz, dünyamızı və həyat tərzimizi dəyişdi.
“Ulduz yolu”
Ceff Bezosun həyatının başlanğıcı sabun operasının ssenarisinə bənzəyir. Atası Ted Yorgensen orta məktəbdə anası Jaklin Qeyzlə görüşməyə başladı. O hamilə qalanda atasının 18, anasının isə 16 yaşı vardı. Evlənmək üçün valideynləri Nyu-Meksiko ştatının Albukerke şəhərindən Meksikaya getməli idilər. Ailə başçısı saatı 1.25 dollara satıcı işləyirdi, velosipedlə sirkdə çıxış edirdi, içki içməyi sevirdi.
Cefri 17 aylıq olanda valideynləri boşandı, 4 yaşında olanda isə anası Kubadan olan yoxsul immiqrant Migel Bezosla evləndi. O, ABŞ-a gələndə ingilis dilində yalnız bir söz bilirdi – “burger”. Migel uşağı övladlığa götürdü. Cefri (Ceff) ögey atasının soyadını daşımağa başladı. Ted Yorgensen boşandıqdan sonra oğlunu bir daha görmədi. Yorgensen kim olduğunu yalnız 2012-ci ildə, Ceff Bezosun tərcümeyi-halını yazan jurnalist Bred Stoundan öyrəndi.
Məktəbdə Ceff əlaçı idi. O, ixtira etməyi sevirdi. Məsələn, sementlə doldurulmuş köhnə təkərlərdən istifadə edərək qaraj qapılarını avtomatik bağlayan cihaz icad etmişdi.
Cib pulu qazanmaq üçün bir yay McDonald’s restoranında işə düzəldi. İşi bəyənmədi. Növbəti yay isə sevgilisi ilə birlikdə uşaqlar üçün yay düşərgəsi təşkil etdi. Gənc sahibkarlar övladlarını on gün əyləndirmək üçün hər biri 600 dollar ödəyən altı müştəri tapmağı bacardılar.
Ceff Bezosun uşaqlıqda ən çox sevdiyi film “Ulduz yolu” idi. Filmin qəhrəmanları gələcəyin fantastik texnologiyalarından – kompüter və planşetlərdən, portativ kommunikatorlardan istifadə edirdilər.
Özünü tapmaq
Məktəbi əla qiymətlərlə bitirdikdən sonra Ceff Bezos tətbiqi fizika üzrə təhsil almaq üçün Prinston Universitetinə daxil oldu. Bu elm onun üçün maraqlı olmadı və o, ixtisasını informatikaya dəyişdi.
Bezos universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirdi və “Intel” və “Bell” daxil olmaqla, bir neçə yerdən çox cəlbedici iş təklifi aldı. Gənc mütəxəssis maliyyə texnologiyalarını inkişaf etdirən “Fitel” startapını seçdi. Startap uğursuz oldu. Bezos maliyyə sektorunda işləməyə davam etdi – əvvəlcə “Bankers Trust”da uğurlu karyera qurdu, sonra isə “D. E. Shaw” hedcinq fondunda baş vitse-prezidentə qədər yüksəldi. 1993-cü ildə Bezos hedcinq fondun əməkdaşı Makkenzi Tattl ilə evləndi.
1997-ci ildə müsahibəsində (“YouTube”da mövcuddur) Bezos ilk dəfə İnternet istifadəçilərinin sayının hər il 2300% artdığı barədə məlumatla necə rastlaşdığını danışdı. Rəqəm onu heyran etdi. O, “həmin artım kontekstində məna kəsb edən” bir iş planı hazırlamağa qərar verdi və onlayn satmağın mənası olan 20 məhsulun siyahısını tərtib etdi. İlk iki yeri kitab və musiqi tutdu. Amma ümumilikdə dünyada 200 minə yaxın müxtəlif CD və milyonlarla kitablar satışda idi. Bu o deməkdir ki, o, bir milyon adda kitab satacaq onlayn mağaza yaratmalı idi.
“Amazon”un 16 qaydası
“Bu, başlanğıc idi. Bu, elektron ticarətin Kitti Hok mərhələsi idi,” – Bezos xatırlayır. “D. E. Shaw” hedc fondunun baş vitse-prezidenti öz fikrini müdiri ilə bölüşdü. Müdir diqqətlə qulaq asıb cavab verdi ki, ideya çox yaxşıdır, amma bu işi yaxşı vəzifəsi olmayan adam görməlidir.
Bezos düşünmək üçün özünə 48 saat vaxt verdi. Və hedc fondunu tərk edərək, öz biznesini yaratmağa başladı.
Sietldəki qaraj
Kitablarda, məqalələrdə və müsahibələrdə dəfələrlə təkrarlanan korporativ əfsanəyə görə, Ceff və Makkenzi Nyu-Yorkdan Ceffin valideynlərinin yaşadığı Fort-Uorta, Texas ştatına uçdu.
Migel Bezos ögey oğluna 1987-ci il istehsalı olan “Chevrolet Blazer” avtomobilinin açarlarını verdi. Makkenzi sükan arxasına keçdi ki, Ceff yol boyu laptopunda gələcək startapının maliyyəsini hesablaya bilsin. Onlar Vaşinqtonun Sietl şəhərinə getdilər. Bu şəhər startapın qərargahına ev sahibliyi etmək üçün təsadüfən seçilməyib.
“Microsoft”, “Adobe” və “Progressive Networks” daxil olmaqla, çoxlu sayda kompüter şirkətlərinin baş qərargahları orada idi. Beləliklə, şəhərdə proqramlaşdırma mütəxəssisləri tapmaq asan idi.
Avtomobilin açarlarından əlavə, Ceffin valideynləri ona 245 573 dollar verdilər (bu onların bütün əmanətləri idi. Ceffin ögey atası ABŞ-da yaxşı təhsil almışdı və “Exxon”da işləyirdi). Yeni şirkətin ilkin kapitalı da məhz bu puldan ibarət idi.
Ceff öz şirkətinə “Kadabra” adını qoymağı düşünürdü. Şirkəti qeydiyyatdan keçirən vəkil bu adın “meyit” sözünə çox bənzədiyini deyərək, onu fikrindən daşındırdı. Bezos daha bir neçə ad nəzərdən keçirdi – Bookmall.com, Aard.com, Relentless.com, MakeItSo.com. Nəhayət, qərara gəldi ki, dünyanın ən böyük çayı olan Amazon böyük kitab seçimi məkanını əks etdirəcək.
Əvvəlcə uğursuz startapda işləmək təcrübəsi olan Ceff Bezos uğur şansını 30% qədər qiymətləndirdi. Amazon.com 1995-ci ildə fəaliyyətə başladı. Müştərilərin sayı inanılmaz sürətlə artdı – həftədə 40-50%-ə qədər.
Kitabların ardınca internet saytı vasitəsilə digər malların – CD, uşaq oyuncaqları, məişət elektronikasının satışına başlanıldı. 1996-cı ildə ilk xarici investorlar meydana çıxdı. Startapa pul yatırmaq təklifi alan 62 nəfərdən 22-si razılaşdı, onların hər biri 10 min dollar sərmayə qoydu.
1997-ci ildə şirkət ilkin kütləvi təklif (IPO) həyata keçirdi. O vaxt bir səhmin qiyməti 18 dollar idi. Qeyd edək ki, 2023-cü ilin noyabrında “Amazon” səhmləri NASDAQ-da 187 dəfə artımla təxminən 3360 dollara idi.
IPO Amazon.com-a 54 milyon dollar qazandırdı və Bezos əvvəlcə milyonçu, bir il sonra isə milyarder oldu. 1999-cu ildə “Time” jurnalı Ceff Bezosu “İlin adamı” elan etdi. Əgər 1995-ci ildə “Amazon”un satışları 511 min dollar təşkil edirdisə, 2001-ci ildə 3 milyard dolları ötdü. Şirkət sürətlə böyüdü.
“Köpük”dən sonra
20-ci əsrin sonlarında internet şirkətlərinin səhmlərinə sahib olmaqla milyonçu və ya milyarder olan bir çox sahibkar var idi. 10 mart 2000-ci ildə “NASDAQ Composite” fond indeksi çökdü. “Köpük” partladı. Yüzlərlə internet şirkəti müflis oldu. İflas təhlükəsi Amazon.com-a da təsir göstərdi.
Tezliklə Qiymətli Kağızlar və Birja Komissiyası (SEC) Ceff Bezos haqqında araşdırmaya başladı. Bezos bunu “nadir cəfəngiyyat” kimi xarakterizə etdi. “Amazon”un uzunmüddətli borcu 2 milyard dolları keçirdi. Şirkət xilaskar investor sayəsində sağ qaldı. 2001-ci ilin yayında məlum oldu ki, multimedia konqlomeratı “AOL Time Warner” “Amazon”un təxminən iki faizlik hissəsini 100 milyon dollara aldı. Müqavilə “AOL”un “Amazon” rəhbərliyinə şirkəti satın almaq üçün məxfi təklif verməsini nəzərdə tuturdu. Bu investisiya sayəsində “Amazon” 2003-cü ilin yazına qədər gəlirliliyə qayıda bildi.
“Amazon”un demək olar ki, fəaliyyətini dayandırdığı həmin ildə “Apple” ilk portativ media pleyerini, iPod-u buraxdı. Yeni qadcet sözün əsl mənasında musiqi dünyasını alt-üst etdi. Bezos kitab dünyası ilə oxşar bir şey etmək fikrinə düşdü.
2004-cü ildə o, müavini Stiv Kesselə zəng edərək dedi: “Sənin işin bu biznesi öldürməkdir. İstəyirəm ki, elə davranasan ki, sanki məqsədin kağız kitab satan hər kəsi işdən çıxarmaqdır”.
İnvestorun biznes-planı
Kessel kiçik komanda ilə bir il yarım ərzində elektron kitab oxuyucunun yaradıla biləcəyini nəzərdə tuturdu. Nəticədə iş üç il yarım çəkdi və çoxlu sayda mütəxəssis cəlb edildi. İlk “Kindle” (cihaz belə adlandırıldı) 2007-ci ildə təqdim edildi. İlk iPhone da həmin il çıxdı. “Kindle” ilk elektron oxucu deyildi, lakin dərhal ən populyar oldu.
Elektron kitab bazarının sürətlə artmasına baxmayaraq, kağız kitab satıcıları işsiz qalmadı. Əsas satıcı da daxil olmaqla. İngiltərədə satılan hər iki kağız kitabdan biri “Amazon UK” vasitəsilə alınırdı. Ceff Bezosun 1994-cü ildə xəyal etdiyi kimi, onun kitab mağazası dünyanın ən böyük mağazası oldu.
Gizli laboratoriya
İlk “Kindle” “Amazon”un tədqiqat və inkişaf bölməsi olan Lab126-da hazırlanmışdır, onun mövcudluğu şirkətin bir çox əməkdaşlarına çoxdan məlum idi. “Kindle” uğurundan sonra yeni qadcetlərin hazırlanması üçün yeni layihələrə start verildi.
Bu, rəngli sensor ekranlı proto-planşet “Kindle Fire” idi. Onunla nəinki “Amazon”da alınmış kitabları oxumaq, həm də film və televiziyaya baxmaq, musiqi dinləmək və “Amazon Appstore”dan proqramlar quraşdırmaq mümkün idi.
Texnologiyanın möcüzələr ölkəsindən olan “Alexa”
“Kindle”in üçüncü nəslinin hazırlanması zamanı mühəndislər qadcet üçün nəzərdə tutulan mikrofondan imtina etmək istəyirdilər. Lakin Ceff Bezos mikrofonun qalmasını israr etdi. O, bildirdi ki, gələcəkdə insanlar öz qadcetləri ilə danışacaqlar. Yeri gəlmişkən, “Ulduz yolu” serialında astronavtlar kompüterlə danışırlar, ona əmr və suallar verirlər. Filmdə kompüterdən qadın səsi çıxırdı. Bu sizə heç nəyi xatırlatmır?
Bezos istehlakçının hələ təsəvvür etmədiyi cihazın bazarda böyük uğur qazanacağına əmin idi.
Yeni qadcetin hazırlanması layihəsinə Hart rəhbərlik edirdi. O, komandanı ciddi məxfilik şəraitində işə cəlb etmişdi. Hart namizədlərə “Kor insanlar üçün Kindle necə olmalıdır?” kimi suallar verirdi.
Zarafat bir yana, amma texniki baxımdan iş çox çətin idi. Layihə üzərində işləmək üçün “Amazon” bir neçə startapı – nitqdən mətnə tərcümə texnologiyası üzərində işləyən “Yap” (25 milyon dollar), Polşanın kor insanlara kömək etmək üçün mətni nitqə çevirmə texnologiyasını hazırlayan “Ivona”nı (təxminən 30 dollar) aldı.
Hartın komandası yaradılan cihazı “Pringles çipsi üçün banka” adlandırdı. 4 oktyabr 2011-ci ildə “Apple” öz virtual köməkçisini – “Siri”ni təqdim etdi. Hartın komandası “Siri”ni rəqib kimi görmürdü, çünki onların səs köməkçisi telefona bağlı deyildi.
2013-cü ildə cihazın ilk prototipləri məxfilik müqaviləsi imzalayan “Amazon” işçilərinin evlərində sınaqdan keçirilməyə başlandı. Testlər zamanı yeni bir problem ortaya çıxdı – nitq nümunələrinin çatışmazlığı: müxtəlif səslər, intonasiyalar, sözlər.
Ailə və pul
6 noyabr 2014-cü ildə baş tutan “Alexa” səs köməkçisinin təqdimatı “Stiv Cob” üslubunda deyildi. Şirkət mətbuata açıqlama yayaraq onu “YouTube”da yerləşdirdi. Yeni qadcetin uğuru heyrətamiz idi və ilk partiyası (80 min ədəd) tez bir zamanda satıldı.
2023-cü ilin may ayında “Amazon” “Alexa” səs köməkçisi ilə artıq 500 milyon cihaz satdığını bildirdi.
Ulduzlara doğru
“Amazon” imperiyası müxtəlif istiqamətlərdə böyüdü və inkişaf etdi. Texnoloji yeniliklər arasında Nyu-York, Çikaqo, Kaliforniya və Vaşinqtonda açılan “Amazon Go” mağazalarını qeyd etmək olar ki, burada kassada növbəyə durmaq lazım deyildi.
Şirkət ən çox potensial istifadəçiləri olan bazarda – Hindistanda da daxil olmaqla, coğrafi cəhətdən fəal şəkildə genişlənirdi.
Ceff Bezos qəzet biznesinə də girdi. 2013-cü ildə o, “The Washington Post” qəzetini 250 milyon dollara aldı və öz komandasının qarşısına internetin imkanlarından istifadə edərək yerli nəşri qlobal nəşrə çevirməyi məqsəd qoydu.
On ildən sonra qəzetin vəziyyəti heç də yaxşı görünmürdü. 2020-ci ildə ABŞ-da prezident seçkiləri zamanı 3 milyon nəfərə çatan elektron versiyanın abunəçilərinin sayı 2.5 milyona düşdü. Bezosun nümayəndələri onun qəzetə yatırdığı hər dollardan məmnun olduğunu və bu il daha çox sərmayə qoymağı planlaşdırdığını bildirdi.
DVD-ləri poçtla satan və icarəyə verən “Netflix” şirkəti 2007-ci ilin əvvəlində yeni xidmətə başladı – internet üzərindən sifarişlə videoların yayımlanması və izlənilməsi. Yeni xidmətin populyarlığı durmadan artırdı və DVD-lərə tələbat azalırdı.
“Amazon Prime” 2005-ci ildən mövcuddur. İldə 79 dollar ödəməklə abunəçi sifariş etdiyi hər hansı məhsulun maksimum iki gün ərzində çatdırılacağına zəmanət alır. 2006-cı ildə istifadəçilər təxminən 1.4 min elementdən ibarət “Amazon Unbox” video xidməti peyda oldu, 2011-ci ildə isə “Amazon” öz axın xidmətini işə saldı.
Tam xoşbəxt olmaq üçün Bezosa təkcə ulduz gəmisi çatmırdı. Hələ məktəb illərində Ceff Bezos demişdi ki, bəşəriyyətin gələcəyi başqa planetlərdədir. 2000-ci ildə o, “Blue Origin” aerokosmik şirkətini qurdu.
2023-cü ilin may ayında “Blue Origin” şirkəti Milli Aeronavtika və Kosmik Tədqiqatlar Agentliyi (NASA) ilə “Artemis 5” missiyasının Aya eniş sistemini hazırlamaq, sınaqdan keçirmək və təchiz etmək üçün 3.4 milyard dollarlıq müqavilə imzaladı.
Kosmosa getməzdən əvvəl Ceff Bezos canlı videoyayım zamanı bunun bütün həyatı boyu etmək istədiyi bir şey olduğunu söylədi.
