Türkiyə Kənd Təsərrüfatı Sığorta Sisteminin (TARSİM) nümayəndə heyəti Bakıda səfərdə olub. TARSİM-in İdarə Heyətinin sədri Osman Yıldızla olan müsahibəni təqdim edirik:
– Osman bəy, Bakıya səfəriniz nə ilə bağlı idi və burada hansı görüşlər, müzakirələriniz oldu?
– Səfərimizin məqsədi qardaş ölkəmiz Azərbaycanla, xüsusilə də kənd təsərrüfatı sığortası üzrə davam edən əməkdaşlıq məsələlərini müzakirə etmək, nəticələri qiymətləndirmək, yeni əməkdaşlıq məsələləri ətrafında müzakirələr aparmaq və müəyyən ediləcək yeni məsələlərlə bağlı konkret addımların atılmasını təmin etmək idi. Bu çərçivədə biz Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində görüşlər keçirdik, davam edən əməkdaşlığımızın inkişafını və potensial əməkdaşlıq məsələlərini qiymətləndirmək istərdik. Bundan əlavə, Türkiyənin əməkdaşlığı ilə yaradılan Aqrar Sığorta Fonduna baş çəkdik, bu günə qədərki görülən işləri qiymətləndirmək üçün görüşlər keçirdik.
– Son illərdə yaşanan kəskin iqlim dəyişiklikləri və təbii fəlakətlər kənd təsərrüfatı sığortasının əhəmiyyətini artırıbmı? Bildiyimizə görə, kənd təsərrüfatı sığortası sistemi bu ilin fevralında Türkiyədə baş verən zəlzələ zamanı da öz əhəmiyyətini göstərib. Bu mövzuda fikirlərinizi bilmək istərdik.
-Son illərdə iqlim dəyişikliyi ilə bağlı meteoroloji hadisələrin tezliyində və şiddətində artım müşahidə olunur, gözlənilməz risklər nəticəsində təbii fəlakətlər baş verir. Bir çox sektor təbii fəlakətlərdən təsirlənsə də, üstü açıq fabriklər olaraq xarakterizə etdiyimiz və təbiətinə görə bir çox risk və qeyri-müəyyənliklə həyata keçirilən kənd təsərrüfatı istehsalı ən çox təsirlənir.
Kənd təsərrüfatı istehsalına təsir edən risklər təkcə istehsalçıları deyil, həm də qida dəyəri zəncirini təşkil edən və son istehlakçı olan hamımızı əhatə edən sistemi təhdid edir. İstehsalçının bu risklər və qeyri-müəyyənliklər qarşısında istehsalı davam etdirməsini, kənd təsərrüfatı sektorunun sabit və proqnozlaşdırıla bilən olmasını, kənd təsərrüfatı istehsalının fasiləsizliyini təmin etmək üçün kənd təsərrüfatında bir çox risk idarəetmə alətləri hazırlanıb.
“Kənd Təsərrüfatı Sığorta Sistemi” istehsalçı itkilərinin aradan qaldırılması, istehsalın davamlılığı və qida zəncirində neqativ halların qarşısının alınması üçün dünyada qəbul edilmiş ən mühüm müasir risklərin idarə edilməsi vasitələrindən biridir.
İqlim dəyişikliyi ilə bağlı artan risklər və qeyri-müəyyənliklər kənd təsərrüfatı istehsalına təsirini artırıb və istehsalçıların kənd təsərrüfatı sığortasına marağı günü-gündən artır. TARSİM-in Türkiyədə qurulduğu 2005-ci ildən bəri sığorta tarifinin hər il davamlı olaraq artması, kənd təsərrüfatı sığortasının istehsalçılar üçün əhəmiyyətinin artdığını göstərir.
Türkiyədə fevral ayında baş verən, geniş bir coğrafiyanı əhatə edən və əsrin ən böyük fəlakəti olaraq xarakterizə edilən zəlzələdən bütün sektorlar zərər çəkdiyi kimi, istehsalçılarımız da zərər çəkdi. Ölkə bu fəlakətin nəticələrini aradan qaldırmaq üçün birlik və həmrəylik içində hərəkət etdi. Zəlzələ fəlakətinin nəticələrinin aradan qaldırılmasında dövlət yardımı ilə yanaşı, müasir risk idarəetmə vasitələri olan təbii fəlakət sığortası (DASK) və Kənd Təsərrüfatı Sığorta Sistemi (TARSİM) mühüm rol oynayıb. DASK və TARSİM-in sürətlə hərəkətə keçərək zərər ödəmələri bölgədə yaşayan insanların normal həyatlarına qayıtmasına və istehsalına başlamasına kömək etdi.
Burada onu da qeyd etmək istərdim ki, biz ölkə olaraq fəlakət zamanı qardaş ölkə Azərbaycanın dəstəyinə və dəstəyinə görə minnətdarlığımızı və təşəkkürümüzü bildirmək istərdik.
– Kənd Təsərrüfatı Sığortasının tətbiqi Türkiyədə aqrar sektora investisiyaların cəlbediciliyinə necə təsir edir?
Türkiyədə TARSİM qurulmazdan əvvəl kənd təsərrüfatı sektoru qeyri-müəyyənlik və yüksək risk xarakteri daşıdığı üçün bu sektorda fəaliyyət göstərən istehsalçılar və investorlar problemləri ənənəvi üsullarla həll etməyə çalışırdı. Risklərin ölçüsünün və büdcə həcmlərinin qeyri-müəyyənliyi səbəbindən dövlətin risklərin idarə edilməsi alətləri bütün riskləri əhatə etmirdi, istehsalçıların məmnunluğu aşağı səviyyədə idi. Bu da plansız, qeyri-müəyyən və gözlənilməz böyük büdcə yükü yaradırdı. TARSİM-in yaradılması istehsalçıların məhsullarının bütün risklərdən qorunması ilə aqrar sektorda məmnunluğu artırdı. Biz Türkiyədə TARSİM-in əhatə dairəsini proqnozlaşdırıla bilən şəkildə genişləndirmək üçün fəaliyyətimizi davam etdiririk.
Bundan əlavə, istehsalçılarımızın maliyyələşmə baxımından ehtiyac duyduqları kreditlərdən istifadə etmələri üçün aqrar sığortanı icbari etməklə, mümkün risklərə qarşı maliyyə təminatı verən banklara və istehsalçılara zəmanət veririk. Hazırladığımız və inkişaf etdirdiyimiz bütün alətlər kənd təsərrüfatı sektorunun TARSİM-ə marağını artırır.
– Azərbaycanda kənd təsərrüfatı sığortası mexanizmi TARSİM-in dəstəyi və təcrübəsindən istifadə edilməklə yaradılıb. Azərbaycanda bu sistem yaranandan bəri əldə olunan nəticələr sizi qane edirmi?
-Türkiyədə TARSİM 2006-cı ildə fəaliyyətə başlayıb. TARSİM-in yarandığı gündən keçən 17 illik müddətdə uğurlu tətbiqi ilə dünyada “Hovuz Sistemi” tətbiqləri arasında beynəlxalq aləmdə nümunəvi bir tətbiq kimi göstərilir və bir çox ölkənin təsir dairəsinə daxil olur.
Türkiyədə uğurla həyata keçirilən və gündən-günə təkmilləşdirdiyimiz TARSİM-in qurulması üçün ilk növbədə dost və qardaş ölkə Azərbaycanla əməkdaşlığa başladıq. 2020-ci ildə ilk dəfə olaraq Azərbaycanla kənd təsərrüfatı sığortası sahəsində əməkdaşlıq haqqında müqavilə imzalandı və həmin il Azərbaycanda Aqrar Sığorta Fondu yaradıldı. 2020-ci il noyabrın 3-də ilk sığorta müqaviləsi buraxıldı və qurum hazırda da fəaliyyətini uğurla davam edir.
TARSİM-in rəhbərliyi və Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi və Maliyyə Nazirliyinin dəstəyi ilə yaradılan Aqrar Sığorta Fondu yarandığı gündən çox böyük yol keçib. İnanırıq ki, Aqrar Sığorta Fondunun qarşılayacağı yeni risklər və məhsullarla istehsalçılara verilən güzəştlər daha da artacaq. TARSİM olaraq bu yolda hər zaman dəstək və yol göstərməyə davam edəcəyik.
TARSİM sistemini nümunəvi bir model kimi götürmək istəyən digər ölkələrə deyəcəyimiz bir şey var. İstəyirik ki, ilk növbədə Azərbaycanda rəhbərlik etdiyimiz Kənd Təsərrüfatı Sığorta Sistemini araşdırsınlar və keçdikləri mərhələləri görsünlər. Biz Kənd Təsərrüfatı Sığorta Sistemini qurmaq istəyən Özbəkistan nümayəndələrinə də eyni təklifi verməklə Aqrar Sığorta Fondunun uğuruna və məlumatlı olmasına öz töhfəmizi veririk.
Türkiyə olaraq biz Aqrar Sığorta Fonduna möhkəm addımlarla və risk və məhsul əsasında əhatə dairəsinin tədricən genişləndirilməsi və zərərin qiymətləndirilməsi üzrə ekspertlərin hazırlanması ilə istiqamət verməyə çalışırıq. Bu, sistemin daimi olmasını və uzun illər Azərbaycan fermerlərinə xidmət göstərməsini təmin edəcək.
– TARSİM ilk yarananda məhdud sayda məhsul və risk təklif etsə də, sonradan məhsul çeşidi genişləndi. Qurum Türkiyədə kənd təsərrüfatı sektorunda hansı riskləri qarşılayır? Bu risklərin qarşılanması Azərbaycanda tətbiq oluna bilərmi?
-TARSİM Türkiyədə ilk yarandığı gündən biz populist yanaşmalardan uzaq olmuş, məhsul və riskləri seçərkən məsuliyyəti nəzərə almışıq.
TARSİM əvvəlcə tək risk sığortası, daha sonra çoxlu risk sığortası, quraqlıq məhsul sığortası və 2021-ci ildən buğda məhsulunda pilot olaraq Gəlirlərin Qorunması Sığortası sisteminə başlayıb. Dünyada baş verən prosesləri izləyərək və istehsalçıların tələblərinə uyğun olaraq yeniliklər etməyə davam edirik.
TARSİM olaraq əhatə etdiyimiz risklər Türkiyədəki istehsalçıların məhsullarına ən çox təsir edən risklər və tələblərdir. TARSİM olaraq universitetlərdən müxtəlif fənlərdən professorlarımızın daxil olduğu “TARSİM Elm Şurası”nı yaratdıq. Yeni məhsullar və risklər bu Elmi Şuranın tövsiyələri, lazım gəldikdə onun həyata keçirdiyi layihələrin nəticələri, TARSİM-in rəhbərliyi və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən nəzərə alınmaqla əhatə dairəsinə daxil edilir. Azərbaycan ASF-də qarşılanacaq məhsul və risklərlə bağlı TARSİM Elmi Şurasından, lazım gələrsə, Türkiyəli professorlardan ibarət “Elmi Şura”nın araşdırma və tövsiyələrindən istifadə oluna bilər.
Biz Azərbaycan istehsalçılarının prioritet ehtiyaclarını nəzərə alaraq TARSİM-in tətbiq etdiyi risk sığortalarının Azərbaycanda da tətbiq olunması üçün təcrübələrimizi bölüşməyə davam edirik. Eyni zamanda, TARSİM-in təcrübəsindən yararlanmaq və Türkiyədə tətbiq olunan quraqlıqdan məhsul sığortası və gəlirlərin mühafizəsi sığortasının Azərbaycanda inkişaf etdirilməsi istiqamətində əməkdaşlıq etmək üçün Azərbaycan rəsmilərini Türkiyədə qonaq etməkdən hər zaman məmnunuq.
– Yeri gəlmişkən, Azərbaycanda həyata keçirilən kənd təsərrüfatı sığortası modeli region ölkələri üçün nümunə sayıla bilərmi?
Azərbaycanda qurulan və uğurla həyata keçirilən kənd təsərrüfatı sığortası modeli TARSİM ilə birlikdə Türkiyə dövlətləri başda olmaqla region ölkələri üçün nümunə göstərməyə başlayıb. 2023-cü il sentyabrın 3-də Türkiyə ilə Özbəkistan arasında kənd təsərrüfatı sığortası sisteminin yaradılmasına dair Niyyət Bəyannaməsi imzalanıb və araşdırmalara başlanılıb. Daha əvvəl qeyd etdiyim kimi, Özbəkistanın aidiyyatı qurumlarına Azərbaycan təcrübəsindən yararlanmasının vacib olduğu bildirildi və bu prosesə Azərbaycan da daxil edildi.
Bəşəriyyət üçün qida istehsalının ən mühüm elementi bu torpaqlarda kənd təsərrüfatı istehsalıdır. Türk dünyasında kənd təsərrüfatı istehsalı üçün birlikdə hərəkət etmək və istehsal potensialını artırmaq Türk dünyasının qidaya çıxışında böyük rol oynayacaq. Bu istehsal potensialı artdıqca kənd təsərrüfatı sığortasının da əhəmiyyəti artacaq. Türkiyə və Azərbaycan olaraq məqsədimiz Türk dövlətləri arasında ortaq Kənd Təsərrüfatı Sığorta Sisteminin yaradılmasına rəhbərlik etməkdir.
– TARSİM olaraq işğaldan azad edilmiş Azərbaycan torpaqlarında hər hansı bir layihə həyata keçirmək planınız varmı?
Azərbaycanın işğalından azad edilmiş torpaqlarının abadlaşdırılmasında bu rayonun infrastrukturundan tutmuş ehtiyaclar sürətlə müəyyən edilməlidir. Bildirmək istərdim ki, biz Türkiyə olaraq bu ehtiyaclara cavab verən layihələrin hazırlanmasında hər zaman əməkdaşlığa hazırıq. TARSİM olaraq Azərbaycanda davam edən əməkdaşlıq çərçivəsində işğaldan azad edilmiş torpaqlarda kənd təsərrüfatı sığortası sisteminin genişlənməsinə öz töhfəmizi verəcəyik.
