Ümumi daxili məhsul (ÜDM) – bir il ərzində iqtisadiyyatda (ölkə daxilində) istehsal olunan bütün mal və xidmətlərin məcmu bazar qiymətidir. ÜDM ölkə iqtisadiyyatının inkişafının əsas göstəricisidir. ÜDM artırsa, demək ki, ölkə iqtisadiyyatı da inkişaf edir. İqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələri üzrə ÜDM hesabladıqda, onlardan hansılarda artma, hansılarda isə azalma olduğunu öyrənmək mümkündür.

ÜDM-ni müəyyən bir valyutada (məsələn, dollarla) hesablamaqla müxtəlif ölkələrin iqtisadiyyatlarını müqayisə etmək olar.

İstifadə səhvləri

ÜDM-ni bəzən ÜMM (ümumi milli məhsul) ilə qarışdırılır. ÜDM-dən fərqli olaraq, ÜMM faktiki iş yerindən asılı olmayaraq əyalət ərazisində qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərin yaratdığı mal və xidmətlərin dəyərini göstərir. Lakin iqtisadçılar bu termindən daha az istifadə edirlər.

Nüanslar

ÜDM-ni hesablamağın üç yolu var:

1. Gəlirlər üsulu – nə qədər pul qazanılıb. Bu halda təşkilatın ümumi mənfəəti, əmlak kirayəsindən gələn gəlirlər, amortizasiyanı, kapital qoyuluşlarından gələn gəlir, idxal və istehsal vergiləri toplanır.

2. Xərclər üsulu – nə qədər pul xərclənib. İstehsalın modernləşdirilməsi, dövlət xərcləri və xalis ixrac da buraya daxildir.

3. Əlavə dəyər üsulu – ölkədə mal və xidmət istehsalı ilə istehlak qiymətləri arasındakı fərq.

ÜDM bir sıra gəlirləri nəzərə almır:

– qiymətli kağızlarla əməliyyatlardan əldə edilən gəlir;

– dövlətin təmənnasız xərcləri (pensiyalar, müavinətlər, təqaüdlər, subsidiyalar və s.);

– hədiyyələr, xeyriyyəçilik;

– ikinci əl mallarının yenidən satışı.

ÜDM-nin əsas iki növü var:

1. Nominal ÜDM – Nəzərdən keçirilən dövrün qiymətlərində ÜDM-in həcmi. Bu halda göstərici bazar qiymətindən asılıdır və istehsal eyni səviyyədə qaldığı halda (məsələn, inflyasiya şəraitində) arta bilər.

2. Real ÜDM – istehsal həcmindəki dəyişikliyi əks etdirir və əvvəlki dövrün qiymətləri əsasında hesablanır. Məsələn, 2020 və 2019-cu illərdə ÜDM-in necə dəyişdiyini müqayisə etmək istəyirsinizsə, 2019-cu ilin qiymətləri əsasında 2020-ci ildə istehsal fərqinə baxırıq.